Oekraïne is het slachtoffer van een hoogst onrechtvaardige en gewelddadige oorlog. Na de Russische invasie ontvluchtten al 3,7 miljoen vluchtelingen hun land.  Als het conflict voortduurt, zullen nog miljoenen mensen op de vlucht slaan. Vooral vrouwen en kinderen steken de grenzen met Polen en Hongarije over en trekken verder door Europa.

Hoewel alle buurlanden van de EU hebben toegezegd vluchtelingen uit Oekraïne op te nemen, ontstaat er nu een discriminerende visie op wie gewenste en ongewenste vluchtelingen zijn. Wat er gebeurt in Oekraïne heeft pijnlijk blootgelegd dat er in het moderne Europa een hiërarchie van vluchtelingen bestaat, dat er goede en slechte vluchtelingen zijn.

Goede vluchtelingen zijn ‘wit’, ‘intelligent’, ‘beschaafd’, ‘christen’ … Vluchtelingen uit het Midden-Oosten, Noord-Afrika, zijn ‘gekleurd’ en vaak moslim. Zij worden gediscrimineerd aan de grensovergangen. Zij worden uitgesloten van de voorkeursbehandeling die de Oekraïners wel krijgen.

Hoe kunnen Europese landen hun deuren sluiten voor vluchtelingen die op de vlucht zijn voor conflicten uit Afghanistan, Syrië, Palestina, Eritrea … maar ze wel openen voor Oekraïners? Tijdens de oorlog heeft iedereen, in welk binnengevallen land dan ook, gegronde angst voor geweld en vervolging. Niemand mag worden teruggestuurd naar een land waar hij het risico loopt te worden onderworpen aan schendingen van fundamentele rechten. Syriërs, Afghanen, Iraki’s en anderen hebben net zo goed recht op hulp en steun.

Als de Oekraïners geen asielprocedure moeten volgen, waarom de vele duizenden niet-westerse, niet-blanke, niet-christelijke vluchtelingen wel? Waarom krijgen Oekraïners automatisch een beschermde status, en moeten andere asielzoekers een procedure doorlopen met interviews en onderzoeken, daarbij overgeleverd aan de willekeur van het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen?

Waarom wordt voor vluchtelingen uit Oekraïne geïnvesteerd in opvang, en voor de andere vluchtelingen in detentie? We verwijzen hier naar het plan van Antwerps burgemeester De Wever voor de bouw van een vluchtelingendorp voor 600 tot 1000 Oekraïense vluchtelingen dat ongeveer 6 miljoen euro zal kosten versus het plan van staatssecretaris Mahdi voor de bouw van vier gesloten centra met een kostenplaatje 100 miljoen alleen al voor de bouw ervan. 

Waarom kan wie uit Oekraïne gevlucht is, zich minstens voor een jaar in elk EU-land laten registreren, terwijl vluchtelingen uit andere landen dat moeten doen in het eerste EU-land dat ze binnenkomen?

Waarom krijgen Oekraïners meteen toegang tot werk, onderwijs, gezondheidszorg en sociale zekerheid, en andere oorlogsvluchtelingen niet? Ook Syrië is een land in oorlog. Syrische vluchtelingen zijn net zo goed ‘echte oorlogsvluchtelingen’.

Na de machtsovername door de Taliban in Afghanistan heerst er een schrikbewind van terreur en onderdrukking. Meisjes mogen niet langer naar school gaan. Er wordt gefolterd, er worden ledematen geamputeerd, mensen worden gestenigd, zonder enig proces ter dood veroordeeld. Terwijl we verwachtten dat mensen die dit regime ontvluchtten, zouden beschermd worden, kregen honderden Afghaanse asielzoekers recent een negatieve beslissing. Deze mensen kunnen niet terugkeren, en zullen dus in de illegaliteit terecht komen.

Leed valt niet op een schaaltje af te wegen, zoals filosofe Judith Butler schreef. Dat het ene leven wel het rouwen waard is, terwijl anderen worden opgejaagd, geïllegaliseerd, uitgebuit op de arbeidsmarkt en overgeleverd aan de willekeur van het Belgisch asiel- en migratiebeleid, is onaanvaardbaar.

Onze morele plicht om te helpen is geen schakelaar die naar believen aan en uit kan. Mededogen kent geen onderscheid. Elke mens op de vlucht heeft recht op solidariteit.

Er is nood aan oplossingen die menselijk èn duurzaam zijn, voor alle vluchtelingen, voor alle asielzoekers, voor alle mensen zonder wettig verblijf.

Helaas wordt de weg naar duurzame oplossingen bemoeilijkt door de electorale kortzichtigheid en door de bevoegde minister(s) vertaald in een ad hoc beleid.

De weg naar humane oplossingen wordt belemmerd door het criminaliseren van mensen en door het strafbaar stellen van compassie. Organisaties zoals VLOS die mensen op de vlucht – zonder onderscheid – huisvesten, beschermen en helpen tot rust te komen, moeten gekoesterd worden, niet veroordeeld.

We hebben rechtvaardige, wettelijke kaders nodig voor de lange termijn.  Wat de Belgische staat vandaag volledig terecht voorziet voor Oekraïense burgers, zou moeten gelden voor iedereen: zorg, basisvertrouwen, snel handelen, eenduidigheid. Als we miljoenen slachtoffers van Poetin kunnen opvangen, moet het ook lukken om 150.000  medeburgers zonder wettig verblijf in België een toekomst te garanderen. 

Els Schelfhout

Vrijwilliger en bestuurslid van VLOS